oryginalna42@pino.pl

 Rozwój języka – pierwsze słowa

Zgodnie z koncepcją empiryzmu, podstawą wszelkiej wiedzy jest doświadczenie. Według behawiorystów zdolność posługiwania się językiem jest w pełni efektem uczenia się. Natomiast natywizm zakłada, że zasadnicze aspekty zdolności językowych są wrodzone.. Ludzie przychodzą na świat z wewnętrznym mechanizmem nabywania języka (MNJ), wyposażonym z zestaw powszechnych reguł geometrycznych, obowiązujących w każdym języku, odkrywamy język, który słyszymy wokół siebie, a nasz MNJ dostraja do niego wbudowany zestaw reguł, dzięki czemu zaczynamy się nim posługiwać.  Inni badacze utrzymuj, że zdolności językowe rozwijają się na podstawie pewnych ogólnych zdolności poznawczych, związanych na przykład z spostrzeganiem i kontrolą motoryczną. To, że właśnie wszyscy ludzie zaczynają w pewnym momencie rozwoju posługiwać się językiem – nawet wtedy, gdy nie są na ten temat instruowani -  świadczy o tym, że struktura naszego mózgu ma w sobie coś szczególnego, co umożliwia nam przyswajanie języka i posługiwanie się nim; ludzie najwyraźniej posiadają wrodzoną zdolność nabywania języka. Opiekunowie dzieci pomagają im uczyć się języka, intuicyjnie dostosowując swoje wypowiedzi do ich możliwości, dzięki czemu dzieci otrzymują jasny przekaz. Język, w którym opiekunowie zwracają się do dzieci charakteryzuje się krótkimi zdaniami, wyraźnymi pauzami między kolejnymi frazami, staranną wymową i dobitną intonacją, osiąganą dzięki wysokiemu tonowi wypowiedzi.. Podobny wzorzec porozumiewania się zaobserwowano u opiekunów dzieci niesłyszących, posługujących się językiem migowym. Niemowlęta w wieku od dwóch do trzech miesięcy rejestrują zmianę sylaby w czasie nieprzekraczającym pól sekundy. Po ukończeniu szóstego miesiąca życia niemowlęta zaczynają jednak ignorować różnicę między dźwiękami nienależącymi do języka, którymi rozmawia się w ich otoczeniu. Około ósmego miesiąca niemowlęta potrafią posługiwać się wzorcami dźwięków typowymi dla tego języka w celu identyfikacji pojedynczych wyrazów, nawet wówczas gdy słyszane przez nie dźwięki tworzą nieprzerywany strumień. Osiągnąwszy czternasty miesiąc życia, dzieci, wykonując odmienne zdania, zwracają uwagę na różne rodzaje różnic dźwięków: kiedy wymaga się od nich odróżnienia dźwięków mowy, są uwrażliwione na takie różnice dźwięków, które ignorują podczas nauki przyporządkowania słów określonym przedmiotom. Zdolność rozróżniania i organizowania dźwięków poprzedza zdolność ich produkowania. Wszystkie dzieci zaczynają gaworzyć około szóstego miesiąca życia. Początkowo gaworzenie zawiera w sobie dźwięki występujące we wszystkich ludzkich językach. Jednak, wraz z upływem czasu, kiedy niemowlę ciągle słyszy mowę otaczających go dorosłych, zakres wydawania przez nie dźwięków ulega zawężeniu, kiedy dziecko osiąga mniej więcej rok, jego gaworzenie zaczyna odzwierciedlać wzorce intonacji charakterystyczne dla mowy dorosłych. Nie dotyczy to dzieci niesłyszących, które nie rozwijają swojego gaworzenia, natomiast – jeśli maja kontakt z językiem migowym – w podobny sposób modyfikują ruchy dłoni i rąk: rozpoczynają od wykonywania szerokiego zakresu ruchów, które następnie zawężają do gestów wykorzystywanych w obserwowanym przez siebie języku migowym.

 Semantyka. Język spełnia swoje znaczenie dzięki temu, że jest nośnikiem znaczeń. Dziedziną zajmującą się znaczeniem słów i zdań jest semantyka. O ile dźwiękom mowy odpowiadają pewne podstawowe jednostki ( fonemy), a składniowy aspekt zdań jest reprezentowany przez swoje podstawowe elementy (części zdania), o Tyla aspekt semantyczny znajduje odzwierciedlenie w morfemach, czyli elementarnych jednostkach znaczeniowych języka. Łączenie morfemów odbywa się zgodnie z pewnymi regułami. Znaczenia są zwykle przypisywane określonym dźwiękom lub w sposób arbitralny. Znaczenie niektórych wyrazów zostało ukształtowane w toku szczególnych zdarzeń historycznych. Sens zdarzenia jest w dużej mierze niezależny od tego, czy jest ono poprawnie zbudowane. O ile morfemy są łączone w reprezentacje znaczeń słów, o tyle słowa są łączone w reprezentacje sądów. Reprezentacje sądów są umysłowymi zdaniami wyrażającymi znaczenie określonych stwierdzeń. Ten sam zestaw słów, w zależności od sposobu jego zorganizowania, może wyrażać inne sądy. Pragmatyka. Oprócz znaczenia dosłownego wypowiedzi maja także znaczenie sugerowane. Pragmatyka jest związana z sugerowaniem za pośrednictwem języka pewnych znaczeń.. Rozumienie pragmatycznego aspektu wypowiedzi zwykle opiera się na znajomości otaczającego świata, jak i danego języka oraz typowych dla niego konwencji komunikacyjnych. Rozumienie niektórych aspektów pragmatycznych jest uzależnione od zdolności interpretowania znaczenia rosnącej lub opadającej intonacji zdań;  jest tak między innymi w wypadku rozumienia słyszanych pytań. Niezależnie od tego aspekt pragmatyczny jest w komunikacji językowej wszechobecny, również w przekazach pisemnych. Wykorzystanie go jest uwarunkowane zdolnością poprawnego wnioskowania. To, ze potrafimy wyciągać wnioski szybko i bez szczegółowego wysiłku, przesłania rzeczywistą trudność procesów wnioskowania. Konieczność funkcjonowania w rozumowaniu językowym zasad pragmatyki jest przyczyną niepowodzenia prób stworzenia programów komputerowych, które faktycznie rozumiałyby ludzki język. Znajomość zasad pragmatyki ma fundamentalne znaczenie dla możliwości rozumienia metafor odnoszących do siebie dwie rzeczy i opisujących jedną z nich poprzez porównanie z drugą. Podstawą rozumienia metafor jest aktywne odrzucanie nieistotnych aspektów znaczenia danego słowa lub frazy. Rola, jaką w interpretacji metafor odgrywa prawa półkula mózgowa, świadczy o tym, że interpretacja ta jest czymś szczególnym i angażuje odmienne mechanizmy niż inne rodzaje funkcjonowania językowego, czyli realizacja funkcji językowych jest uzależniona przede wszystkim od aktywności lewej półkuli mózgu ( w wypadku praworęcznych), jednak zdolność rozumienia metafor opiera się głównie na aktywności prawej półkuli. Kiedy metafory interpretują ludzie o mózgach nieuszkodzonych to aktywna jest zawsze prawa półkula. Produkcji fonetycznego aspektu języka uczymy się dzięki procesom jego percepcji,  a mechanizmy leżące u podstaw wytwarzania składniowo poprawnych wypowiedzi ułatwiają nam rozumienie słyszanych i czytanych zdań. Rozumienie języka umożliwiają nam ponadto semantyczne reprezentacje, na których opiera się nasza zdolność formułowania spójnych wypowiedzi; sądy odpowiadają myślom, tak naszym własnym, jak i innych ludzi. Zasadami pragmatyki posługujemy się zarówno produkując własne wypowiedzi, jak i rozumiejąc wypowiedzi cudze.

 Komunikacja za pomocą języka jest procesem wytwarzania i odbierania. Produkcja wypowiedzi jest naszą zdolnością mówienia lub wykorzystywania w inny sposób słów, zwrotów i zdań do przekazywania informacji. Niezwykła właściwością produkowania wypowiedzi jest generatywność. Nieustannie generujemy nowe zdania; nasze wypowiedzi i zapiski nie SA kopiami zdań, które jesteśmy w stanie wytworzyć, jest zdumiewająca. Rozumienie języka jest zdolnością pojmowania wiadomości przekazywanych za pomocą słów, zwrotów i zdań. Nasza zdolność rozumienia fragmentów wypowiedzi, źle wymówionych słów i niewłaściwej składni jest zadziwiająca. Jesteśmy w stanie zrozumieć wypowiedzi bardzo małych dzieci, wypowiedzi zabarwione regionalnym lub obcym akcentem i wypowiedzi osób sepleniących. Jednostki języka są zbudowane z prostych elementów składowych, które mogą być łączone na wiele sposobów, jednak pod warunkiem że odbywa się to zgodnie ze ściśle określonymi regułami. Jednostki takie, wraz z regułami ich łączenia, odróżniają język od innych dźwięków; które cos komunikują, np. od skamlenia. Owe jednostki i reguły leżą u podstaw zarówno produkcji wypowiedzi, jak i ich rozumienia, stanowiąc 4 fundamentalne dziedziny języka: fonetykę, składnię, semantykę i pragmatykę. Fonetyka bada system dźwięków składających się na język. Jednostki języka posiadające znaczenie są zbudowane z fonemów, które stanowią podstawowe składniki wypowiedzi. Ludzie są zdolni do wytworzenia około 100 głosek, jednak żaden język nie wykorzystuje ich wszystkich. Nasza zdolność produkowania głosek jest uzależniona od tego, czy wcześniej słyszeliśmy, jak wypowiadają je inni ludzie. Na skutek wszczepienia sztucznego ślimaka głuche dzieci nie tylko zaczynają słyszeć, lecz też uczą się mówić stosunkowo wyraźnie. Proces organizowania dźwięków w wyrazy jest zależny nie tylko od jakości słuchu; decyduje o nim również znajomość języka. W toku tego procesu wykorzystujemy wiedzę dotyczącą tego, jakie słowa pojawiają się zazwyczaj w określonych kontekstach, co umożliwia nam ograniczenie puli słów, których usłyszenie w danej sytuacji jest prawdopodobne. Dodatkowe znaczenie ma to, że aktywizacja obszarów mózgu odpowiedzialnych za rozpoznawanie mowy jest uwarunkowana naszymi językowymi doświadczeniami. Nasze mózgi uczą się rozpoznawać mowę jako taką, a jej dźwięki traktować inaczej niż pozostałe. Składnia. Każdy język składa się z elementarnych dźwięków i reguł określających możliwości łączenia tych dźwięków w słowa. Wszystkie języki posiadają także reguły dotyczące sposobów organizowania słów w zdania. W każdym języku zdania charakteryzują się pewną wewnętrzną strukturą, czyli odpowiednim układem wyrazów, nazywanym składnią. Budowa zdania jest zdeterminowana zespołem reguł określających możliwości łączenia słów należących do różnych kategorii, takich jak rzeczowniki, czasowniki i przymiotniki. Podstawowe jednostki składniowe są to tak zwane części zdania. Zazwyczaj interpretujemy zdanie w najprostszy z możliwych sposobów. Ludzie mają skłonności do automatycznego odczytywania zdań w taki sposób, jak gdyby dotyczyły one tylko jednego zagadnienia. Skutki uszkodzenia mózgu wskazują na to, że funkcjonowanie językowe angażuje zespół mechanizmów, które są czymś więcej niż wykorzystywaniem przechowywanych w pamięci związków zachodzących między słowami. Osoby z uszkodzeniami mózgu powodującymi zaburzenie albo utratę zdolności posługiwania się językiem cierpią na afazję.  Paul Broca opisał skutki uszkodzenia lewego płata czołowego – jego części, która z czasem została nazwana obszarem Broca – polegające na zakłóceniu zdolności mówienia przy zachowaniu zdolności rozumienia języka; zaburzenie to jest obecnie nazwane afazją Broca. Osoby cierpiące na ten rodzaj afazji zazwyczaj robią długie przerwy między wypowiadanymi słowami i opuszczają spójniki lub partykuły, takie jak „i” czy „ale”. Uszkodzenie tylnych części lewego płata skroniowego ma skutki przeciwne, to znaczy zaburzenia zdolności rozumienia języka, przy zachowaniu zdolności mówienia;  zaburzenie to zostało nazwane afazją Wernickiego, a odpowiednia część płata skroniowego nosi miano obszaru Wernickiego. Osoby cierpiące na ten typ afazji nie tylko mają trudności z rozumieniem języka, lecz także produkują pozbawione sensu „puste wypowiedzi”. Produkcja i rozumienie wypowiedzi najwyraźniej opierają się na różnych mechanizmach, jednak skutki uszkodzeń mózgu wskazują na to, że przynajmniej w pewnej mierze ich podstawa są te same procesy. Kiedy ludzie starają się rozumieć zdania o wzrastającym stopniu złożoności składniowej, w ich mózgach uaktywnia się obszar Broca. Obszar ten jest zatem zaangażowany w wykorzystywanie zasad składni zarówno w sferze produkcji, jak i rozumienia wypowiedzi – związane ze znaczeniem słów – może być zaburzone w mniejszym stopniu niż ich produkcja.

 Udoskonalanie pamięci. Trafność wspomnień można doskonalić na dwa sposoby: zwiększając ja w trakcie ich magazynowania lub podczas ich wydobywania. To, że pamięć jest uzależniona przede wszystkim od stosowanych strategii, wyjaśnia odkrycie, zgodnie z którym należy ona do zdolności poznawczych o najniższym stopniu odziedziczalności. Poprawiające pamięć sztuczki angażują zazwyczaj kodowanie rozbudowane, a i też często wymagają wizualizowania jednych przedmiotów w połączeniu z innymi, oraz przekształcania nieuporządkowanego materiału w zorganizowane jednostki informacyjne. Najważniejsze jest organizowanie informacji umożliwiające ich zintegrowanie, czyli tworzenie związków łączących to, co chcemy zapamiętać, z posiadanej już wiedzy. Tworzenie umysłowych obrazów łączących różne przedmioty wywiera pozytywny wpływ na zapamiętywanie; jest tak nawet wówczas, gdy niewkładany wysiłku w uczenie się danego materiału. Np. chcąc zapamiętać imię nowo poznanego człowieka, wizualizujemy jego interakcję ze znana osobą o tym samym imieniu. Można tez przespacerować się po własnym mieszkaniu i zapamiętać np. 12 różnych lokalizacji, takich jak drzwi wejściowe, biurko z komputerem, doniczkę i tym podobne. Następnie chcąc nauczyć się zestawu przedmiotów – np. tych zapisanych na liście zakupów – wizualizujemy sobie wędrówkę po domu, podczas której każdy z przedmiotów. Można np. wyobrazić sobie żarówkę oparta o drzwi, paczkę chusteczek leżącą obok klawiatury .Jednak nie wszystkie wyobrażenia są równie efektywne. Możemy zapamiętać zespół przedmiotów uporządkowanych w odpowiedniej kolejności np. wierszyk „ jeden jest niebem, dwa to drwa, trzy patrzy, cztery lubi sery” W tym wypadku chcąc przypomnieć sobie przedmioty, które chcemy kupić, przywołujemy z pamięci słowa wierszyka .Rymowanki tez są doskonałym sposobem zapamiętywania informacji w prostej formie .Zapamiętanie zadań może ułatwić zorganizowanie ich w sposób analogiczny do tego jak organizuje się podróż. Innym sposobem zapamiętania informacji jest wplatanie ich w rozmaite historie. Niektóre techniki wspierają efektywne magazynowanie informacji  poprzez ich organizowanie i integrowanie z innymi informacjami przechowywanymi w pamięci. Inne techniki ułatwiają wydobywanie informacji z pamięci długotrwałej. Np. dostarczenie sobie skutecznych wskazówek poprzez myślenie o czasie i miejscu zapamiętywania danej informacji oraz towarzyszących temu uczuciach

 Niepamięć. Przykładem niepamięci, czyli utraty pamięci obejmującej dłuższe okresy, będącej zazwyczaj rezultatem uszkodzenia mózgu spowodowanego wypadkiem, infekcją albo uderzeniem, może być niepamiętanie niczego, co wydarzyło się w danym czasie. Niepamięć jest czymś innym niż zwykłe zapomnienie, wpływające wyłącznie na pamięć informacji wyuczonych w ograniczonych odcinkach czasu. Niepamięć wywołana uszkodzeniem mózgu oddziałuje z reguły tylko na wspomnienia epizodyczne, pamięć semantyczną pozostawiając  w stanie nieomal nienaruszonym. Ludzie, którzy mieli wypadek powodujący niepamięć, zazwyczaj nie mają pojęcia, co robili tuż przed nim, jednak przypominają sobie informacje semantyczne, takie jak swoje imię i nazwisko oraz datę urodzenia.. Zdarza się jednak, że niepamięć powoduje skutki przeciwne, oddziałując negatywnie przede wszystkim na pamięć semantyczną. Istnieją dwa rodzaje niepamięci: wsteczna i następcza. Niepamięć wsteczna jest utratą przeszłych wspomnień. Jest to ten typ niepamięci, który stanowi częsty motyw oper mydlanych i filmów. Większość z nas cierpi na szczególnego rodzaju niepamięć wsteczną, nazywaną niepamięcią dziecięcą. Nie mamy zbyt wielu wspomnień dotyczących pierwszych lat życia, chociaż niektórzy pamiętają co ważniejsze zdarzenia, które miały miejsce nim ukończyły drugi rok życia. Niepamięć następcza nie narusza wspomnień wcześniej skonsolidowanych, lecz uniemożliwia uczenie się nowych informacji. Niepamięć ta wpływa na wszystkie wspomnienia jawne – czyli takie, które mogą być dowolnie przywoływane – i powoduje ogólną niezdolność do kodowania informacji. Zdarza się tak, że przyczyna niepamięci są uszkodzenia obszarów kory mózgowej spełniających funkcję magazynów pamięci. U podstaw wszelkich wspomnień leżą zmiany połączeń między poszczególnymi neuronami, większość zaś neuronów odpowiedzialnych za przebieg procesów pamięciowych znajduje się w korze. Choroba Alzheimera rozpoczyna się zazwyczaj niewielkimi ubytkami pamięci, zwiększającymi się wraz z upływem czasu. Zaawansowane stadia choroby uniemożliwiają przypomnienie sobie tego, kim są cierpiący, gdzie przebywają, kim są członkowie ich rodzin. Choroba ta powoduje degradacje nie tylko hipokampa, lecz także innych obszarów mózgu, pełniących funkcję magazynów pamięci. W zależności od tego, jakie konkretne części mózgu danej osoby zostały na skutek choroby uszkodzone, niepamięć w różnym stopniu obejmuje odmiennego typu informacje; przykładowo, podczas gdy u niektórych pacjentów pogarsza się przede wszystkim pamięć przestrzenna, u innych osłabieniu ulega przede wszystkim pamięć werbalna. Wspomnienia wyparte, to wspomnienia rzeczywiste, które zostały zepchnięte poniżej progu świadomości, ze względu na to, że były emocjonalnie zagrażające.