Lekcja 12

 Komunikacja za pomocą języka jest procesem wytwarzania i odbierania. Produkcja wypowiedzi jest naszą zdolnością mówienia lub wykorzystywania w inny sposób słów, zwrotów i zdań do przekazywania informacji. Niezwykła właściwością produkowania wypowiedzi jest generatywność. Nieustannie generujemy nowe zdania; nasze wypowiedzi i zapiski nie SA kopiami zdań, które jesteśmy w stanie wytworzyć, jest zdumiewająca. Rozumienie języka jest zdolnością pojmowania wiadomości przekazywanych za pomocą słów, zwrotów i zdań. Nasza zdolność rozumienia fragmentów wypowiedzi, źle wymówionych słów i niewłaściwej składni jest zadziwiająca. Jesteśmy w stanie zrozumieć wypowiedzi bardzo małych dzieci, wypowiedzi zabarwione regionalnym lub obcym akcentem i wypowiedzi osób sepleniących. Jednostki języka są zbudowane z prostych elementów składowych, które mogą być łączone na wiele sposobów, jednak pod warunkiem że odbywa się to zgodnie ze ściśle określonymi regułami. Jednostki takie, wraz z regułami ich łączenia, odróżniają język od innych dźwięków; które cos komunikują, np. od skamlenia. Owe jednostki i reguły leżą u podstaw zarówno produkcji wypowiedzi, jak i ich rozumienia, stanowiąc 4 fundamentalne dziedziny języka: fonetykę, składnię, semantykę i pragmatykę. Fonetyka bada system dźwięków składających się na język. Jednostki języka posiadające znaczenie są zbudowane z fonemów, które stanowią podstawowe składniki wypowiedzi. Ludzie są zdolni do wytworzenia około 100 głosek, jednak żaden język nie wykorzystuje ich wszystkich. Nasza zdolność produkowania głosek jest uzależniona od tego, czy wcześniej słyszeliśmy, jak wypowiadają je inni ludzie. Na skutek wszczepienia sztucznego ślimaka głuche dzieci nie tylko zaczynają słyszeć, lecz też uczą się mówić stosunkowo wyraźnie. Proces organizowania dźwięków w wyrazy jest zależny nie tylko od jakości słuchu; decyduje o nim również znajomość języka. W toku tego procesu wykorzystujemy wiedzę dotyczącą tego, jakie słowa pojawiają się zazwyczaj w określonych kontekstach, co umożliwia nam ograniczenie puli słów, których usłyszenie w danej sytuacji jest prawdopodobne. Dodatkowe znaczenie ma to, że aktywizacja obszarów mózgu odpowiedzialnych za rozpoznawanie mowy jest uwarunkowana naszymi językowymi doświadczeniami. Nasze mózgi uczą się rozpoznawać mowę jako taką, a jej dźwięki traktować inaczej niż pozostałe. Składnia. Każdy język składa się z elementarnych dźwięków i reguł określających możliwości łączenia tych dźwięków w słowa. Wszystkie języki posiadają także reguły dotyczące sposobów organizowania słów w zdania. W każdym języku zdania charakteryzują się pewną wewnętrzną strukturą, czyli odpowiednim układem wyrazów, nazywanym składnią. Budowa zdania jest zdeterminowana zespołem reguł określających możliwości łączenia słów należących do różnych kategorii, takich jak rzeczowniki, czasowniki i przymiotniki. Podstawowe jednostki składniowe są to tak zwane części zdania. Zazwyczaj interpretujemy zdanie w najprostszy z możliwych sposobów. Ludzie mają skłonności do automatycznego odczytywania zdań w taki sposób, jak gdyby dotyczyły one tylko jednego zagadnienia. Skutki uszkodzenia mózgu wskazują na to, że funkcjonowanie językowe angażuje zespół mechanizmów, które są czymś więcej niż wykorzystywaniem przechowywanych w pamięci związków zachodzących między słowami. Osoby z uszkodzeniami mózgu powodującymi zaburzenie albo utratę zdolności posługiwania się językiem cierpią na afazję.  Paul Broca opisał skutki uszkodzenia lewego płata czołowego – jego części, która z czasem została nazwana obszarem Broca – polegające na zakłóceniu zdolności mówienia przy zachowaniu zdolności rozumienia języka; zaburzenie to jest obecnie nazwane afazją Broca. Osoby cierpiące na ten rodzaj afazji zazwyczaj robią długie przerwy między wypowiadanymi słowami i opuszczają spójniki lub partykuły, takie jak „i” czy „ale”. Uszkodzenie tylnych części lewego płata skroniowego ma skutki przeciwne, to znaczy zaburzenia zdolności rozumienia języka, przy zachowaniu zdolności mówienia;  zaburzenie to zostało nazwane afazją Wernickiego, a odpowiednia część płata skroniowego nosi miano obszaru Wernickiego. Osoby cierpiące na ten typ afazji nie tylko mają trudności z rozumieniem języka, lecz także produkują pozbawione sensu „puste wypowiedzi”. Produkcja i rozumienie wypowiedzi najwyraźniej opierają się na różnych mechanizmach, jednak skutki uszkodzeń mózgu wskazują na to, że przynajmniej w pewnej mierze ich podstawa są te same procesy. Kiedy ludzie starają się rozumieć zdania o wzrastającym stopniu złożoności składniowej, w ich mózgach uaktywnia się obszar Broca. Obszar ten jest zatem zaangażowany w wykorzystywanie zasad składni zarówno w sferze produkcji, jak i rozumienia wypowiedzi – związane ze znaczeniem słów – może być zaburzone w mniejszym stopniu niż ich produkcja.